Traducións

[TRES POEMAS DE PAOLA G. SEPÚLVEDA]

Piazza Erbe: fontana
Circular é o baile
dos cisnes nas fontanas.
Xa non cantan. Din.
Xa non cantan. Falan.
Descalzos pola vía Mazzini
camiñan aqueles alados
que xa non danzarán.

Metapoema
Aire. O horizonte pestanexa esmiuzando ás e por Fiumicino serpea o rosáceo aroma. A ausencia agreta os beizos tras os convois e as eternas promesas sacoden a barbarie. Es intanxible, opaca, erma, prohibida, serva da túa opacidade. Pérdeste entre os ocos que onte eran pura plenitude.

Vestixios
(Non xures pola lúa, pola inconstante lúa
que muda cada mes na súa esfera circular»
Romeo e Xulieta).

Agardar de madrugada
o derrubamento das ruínas
ata que apareces co perfume
doutra roupa para enterrar
as vías desandadas cos anos.

[DALÍ]

O 17 de decembro de 1955, Salvador Dalí impartiu na Sorbona de París unha conferencia titulada «Aspectos fenomenológicos del método paranoico-crítico». Nela expuxo a súa teoría persoal que vinculaba A Palilleira, do pintor holandés Johannes Vermeer ―cadro e artista que eran obxecto de auténtica obsesión daliniana―, cos cornos do rinoceronte. Aquí traducimos un fragmento do Journal d’un génie daliniano, no que o propio pintor de Figueras nos relata o acontecido nesa disertación.

«Un día, cando tiña nove anos», dixen, «estaba case nu no comedor de Figueras, a miña cidade natal. Apoiei o cóbado na mesa e tiven que simular que durmía para que unha serventa nova puidese observarme. Sobre a mesa había migallas de pan secas, que se incrustaron dolorosamente na carne do meu cóbado. A dor presentouse coma unha sorte de éxtase lírico que foi precedida polo canto dun reiseñor. Ese canto conmoveume tanto que nos meus ollos naceron bágoas. Xusto despois obsesioneime dun xeito completamente delirante polo cadro d’A Palilleira de Vermeer. No gabinete de meu pai colgaba unha reprodución desa obra e, cando a porta ficaba entreaberta, eu contemplábaa e ao mesmo tempo pensaba nos cornos do rinoceronte. Máis tarde, os meus amigos cualificaron esta ilusión como delirante, pero era real. Anos máis tarde, xa de mozo, en París, perdín unha reprodución d’A Palilleira. Estiven enfermo e sen comer ata que atopei outra».

O auditorio escoitábame con emoción. Tiña que continuar explicando como a miña constante preocupación por Vermeer, sobre todo pola súa Palilleira, conduciu a unha decisión capital. Pedín permiso no Museo do Louvre para pintar unha copia dese cadro e unha mañá cheguei alí cos cornos de rinoceronte en mente. Os meus amigos e o conservador xefe levaron unha gran sorpresa cando viron debuxarse no meu lenzo cornos de rinoceronte.

A palpitación do público transformouse nunha gargallada xeral que enseguida foi afogada polos aplausos. «Teño que confesar», concluín, «que en certa medida o sospeitaba».

Proxectouse entón nunha pantalla unha reprodución d’A Palilleira e puiden mostrar o que máis me conmove do cadro: todo converxe perfectamente nunha agulla que non está debuxada mais que tan só está suxerida. Sentín a intensidade do alfinete como algo moi real na miña propia carne ―no meu cóbado, por exemplo, cando espertaba sobresaltado no medio das sestas máis paradisíacas―. A Palilleira sempre foi considerada un cadro calmo, pero na miña opinión está impregnado dunha das máis violentas forzas estéticas, só comparable ao antiprotón que se vén de descubrir.

Máis tarde pedinlle ao operador que proxectase na pantalla a a reprodución da miña copia. Todos se ergueron entre aplausos : «Está claro que é mellor!». Expliquei entón que ata a realización desa copia case non comprendía nada d’A Palilleira e que tiven que pasar todo un verán traballando na cuestión para comprender que trazara curvas rigorosas e logarítmicas de xeito instintivo. A colisión das migalliñas de pan ―corpúsculos―, volveu ofrecerme a imaxe d’A Palilleira e considerei que tiña que continuar co cadro: as miñas ideas rinocerónticas eran tan evidentes que lle enviei un telegrama ao meu amigo Mathieu dicíndolle: «Esta vez nada de Museo do Louvre. Teño que poñerme diante dun rinoceronte vivo».

Para distender a atmosfera e para que o público, que xa comezaba a sentir vertixe, regresase á realidade, facilitei unha foto na que Gala e mais eu saiamos bañándonos na auga de Cabo Creus acompañados dun dos retratos d’A Palilleira. Os outros cincuenta estaban dispersos polo meu oliveiral, invitándome a cada instante a novas reflexións sobre un problema cuxos significados son infinitos, ao tempo que eu profundaba no meu estudo da morfoloxía do xirasol, do que Leonardo da Vinci xa extraera conclusións altamente interesantes para a súa época. Ese verán de 1955 descubrín que no entrelazado das espirais que forman o xirasol figura claramente o perfil perfecto do corno dos rinocerontes. Agora os morfólogos xa dubidan que as espirais dos xirasois sexan verdadeiras espirais logarítmicas. Ambas cousas están relacionadas, mais existen fenómenos de crecemento que implican que nunca puideran medirse cunha exactitude rigorosamente científica, e os morfólogos non dan chegado a un acordo que lles permita afirmar se se trata ou non de espirais logarítmicas. Con todo, eu puiden asegurar onte diante do público da Sorbona que nunca houbo na natureza exemplo máis perfecto de espirais logarítmicas que o perfil do corno do rinoceronte. Grazas á continuación do meu estudo do xirasol, á selección e ao seguimento continuo das curvas máis ou menos logarítmicas, resultoume doado distinguir a silueta ben visible d’A palilleira, o seu peiteado, o seu coxín, un pouco no estilo dun cadro divisionista de Seurat. En cada xirasol descubro arredor dunha quincena de Palilleiras diferentes, cada unha máis parecida ás outras á do cadro orixinal de Vermeer.

«Por esa razón», continuei, «a primeira vez que vin unha foto d’A Palilleira fronte a unha dun rinoceronte vivo, deime de conta de que, no caso de competir, gañaría A Palilleira, xa que esta, en termos morfolóxicos, é un corno de rinoceronte».

Esta primeira parte da conferencia foi acollida con risas e aplausos. Só me quedaba mostrarlle o meu auditorio o pobre rinoceronte que levaba na punta do nariz unha pequena Palilleira. O cadro d’A Palilleira é un inmenso corno de rinoceronte que posúe a máxima forza espiritual posto que, lonxe de posuír a bestialidade do rinoceronte, é o símbolo da monarquía absoluta da castidade. Un cadro de Vermeer é o antónimo exacto dun de Henri Matisse, prototipo exemplar da debilidade, xa que, malia os dons dese artista, a súa pintura non é casta como a de Vermeer, que non toca o obxecto. Matisse violenta a realidade, transfórmaa e redúcea a unha proximidade báquica.

(…)

A orixe do corno do rinoceronte non é romántica ou dionisíaca. Ao estudar a forma do pescozo dos retratos de Rafael descubrín que, pola contra, é apolínea. Despois de realizar diversas análises concluín que todo está composto por cubos e cilindros de formas semellantes ás curvas logarítmicas que están presentes nos cornos dos rinocerontes. Para confirmar as miñas sentenzas proxectouse a imaxe dunha copia dun cadro de Rafael executada por min, visiblemente influenciada polas miñas obsesións rinocerónticas. Ese cadro ―unha crucifixión― é un dos grandes exemplos de organización cónica dunha superficie. Non se trataba, como eu mesmo precisei, do corno de rinoceronte tal e como aparece en Vermeer ―onde ten unha forza moito maior―, senón do corno de rinoceronte que poderiamos denominar neoplatónico. Exhibiuse un gráfico do cadro no que se pode observar o seu elemento esencial, é dicir, un plan no que todas as figuras aparecen dispostas segundo a divina proporción monárquica de Lucas Pacelli, que emprega constantemente no eido da estética a palabra «monarquía» porque os cinco corpos regulares están totalmente gobernados pola «monarquía» absoluta das esferas.

Novamente, o meu auditorio estaba eufórico. Debía esgrimir outras verdades tan puras coma as anteriores. Proxectouse a foto do traseiro dun rinoceronte que analizara sutilmente había pouco tempo. O exame conduciu á conclusión de que estaba ante un xirasol dobrado pola metade. O rinoceronte non se contenta unicamente con lucir unha das curvas logarítmicas máis bonitas na punta do nariz, senón que no seu traseiro exhibe tamén unha especie de galaxia de curvas logarítmicas con forma de xirasol.

Estalaron ruxidos e gritos de aprobación. Conquistara o público: estabamos en pleno dalinismo. Chegara o momento de profetizar.

«Tras o estudo morfolóxico do xirasol», dixen, «sentín que os seus puntos, as súas curvas e os seus ombreiros presentaban unha atmosfera taciturna que se correspondía dun xeito moi preciso á melancolía profunda de Leonardo da Vinci. Fíxenme a seguinte pregunta: non era demasiado mecánico? A máscara de dinamismo do xirasol impedíame contemplar nel A Palilleira. Estudei a cuestión ata que cheguei por azar á foto dunha coliflor. Produciuse entón unha revelación: o problema morfolóxico da coliflor é idéntico ao do xirasol, xa que a primeira tamén está formada por verdadeiras espirais logarítmicas. Mais as floracións posúen unha sorte de forza expansiva, case atómica, un brote de tensión semellante a esa fronte obstinada e meninxítica que tanto me apaixona d’A Palilleira. Vin á Sorbona nun Rolls infestado de verduras, mais a estación non se presta ás coliflores xigantes. Haberá que agardar ao próximo marzo. Penso aclarar e fotografar desde certo ángulo a coliflor máis grande que poida atopar e ―aquí din a miña palabra de honra de español―, cando a foto estea revelada, todo o mundo contemplará nela A Palilleira coa técnica propia de Vermeer».

Un verdadeiro frenesí invadiu a sala. Só me quedaba relatar varias anécdotas. Escollín a de Gengis Khan. «Alguén me contou que Gengis Khan escoitou en certa ocasión o canto dun reiseñor nun lugar paradisíaco onde desexaba ser enterrado. Ao día seguinte contemplei en soños un rinoceronte branco con ollos vermellos, un albino. Considerouno un presaxio e renunciou á conquista do Tíbet. Non se trata dunha grande analoxía co recordo da miña infancia que, como vostedes recordarán, tamén comeza co canto dun reiseñor que precede á obsesión pol’A Palilleira, polas migallas de pan e polos cornos de rinoceronte? No momento no que estudaba a vida de Gengis Khan, M. Michel Gengis Khan, secretario xeral permanente do Centro Internacional de Estudos Estéticos, pediume impartir esta conferencia. Tendo en conta o meu imperialismo conxénito tan acentuado, aquilo era un verdadeiro caso de azar obxectivo e notable».

Outra anécdota: «Hai dous días produciuse outro caso de azar obxectivo altamente conmovedor. Estaba eu cenando con Jean Cocteau, relatándolle o tema da miña conferencia, cando observei que palidecía. Díxome: “Teño un obxecto que te deixará atónito”». Diante do público fascinado, no paroxismo da curiosidade, mostrei «o obxecto»: o facho co que o panadeiro de Vermeer acendía o seu forno. Vermeer, que non dispoñía de cartos para pagarlle ao panadeiro, entregáballe a cambio cadros e obxectos diversos. O panadeiro acendía o forno con este obxecto de Delfos, que contén un paxaro e un corno, que non é de rinoceronte, mais que pode ser máis ou menos logarítmico. É unha peza rarísima: Vermeer era un ser moi misterioso. De feito, ese obxecto é o único que se coñece del.

Ao mencionar a Cocteau, a sala axitárase, polo que tiven que engadir que me gustaban os académicos. Bastaba con afirmar iso e arrincarían os aplausos. Adoro os académicos, sobre todo despois de que o filósofo Eugenio Montes, un dos máis ilustres académicos de España, dixese algo que me gustou moito porque sempre me considerei un xenio. Dixo: «Dalí é o ser máis próximo ao arcanxélico Ramon Llull». Esta frase foi recibida cunha salva de aplausos. Cun xesto calmei a excitación e engadín: «Tras a disertación desta tarde, afirmo abertamente que para pasar d’A Palilleira ao xirasol, do xirasol ao rinoceronte e do rinoceronte á coliflor, cómpre ter algo na cabeza».

[FRANÇOISE SAGAN]

Primeiro capítulo

Adeus, tristura

Bo día, tristura.

Estás gravada nas liñas do teito,

estás gravada nos ollos que amo.

Non te correspondes coa miseria,

pois os beizos máis pobres denúnciate

cun sorriso.

Bo día, tristura,

amor dos corpos amables,

forza do amor,

cuxa amabilidade se erixe

coma un monstro incorpóreo.

Cara desencantada:

tristeza, belo rostro.

Apenas desfigurada, Paul Éluard.

Négome a poñerlle o nome de tristura a ese sentimento cuxo tedio, cuxa dozura me obsesionan. Trátase dun sentimento tan pleno, tan egoísta, que case me produce vergoña, cando a tristura sempre me pareceu honorable. A ela non a coñecía, mais si experimentara o fastío, o arrepentimento e, con menos asiduidade, o remordemento. Hoxe algo me envolve, unha especie de seda enervante e doce, e me separa dos demais.

Aquel verán tiña dezasete anos e era perfectamente feliz. Os «demais» eran meu pai e mais Elsa, a súa amante. Para comezar, teño que explicar unha situación que a priori podería parecer inverosímil. Meu pai tiña corenta anos e levaba quince viúvo, era novo e estaba cheo de vitalidade e de posibilidades. Dous anos antes, cando saín do internado, non me resultou difícil entender que vivise cunha muller, pero custoume máis asimilar que esta mudase cada seis meses. Con todo, a súa sedución e as miñas predisposicións pronto me arrastraron cara a esa vida nova e doada. El era un home despreocupado, bo nos negocios, que sempre se amosaba curioso, pero tamén se cansaba facilmente; gustábanlle, ademais, as mulleres. Non me foi difícil querelo, e dun xeito tenro, xa que era bo, xeneroso, feliz, e moi agarimoso comigo. Non podo imaxinar un amigo mellor, nin máis divertido. Neste comezo de verán, incluso me chegou a preguntar se a compañía de Elsa, a súa nova amante, me resultaría incómoda durante as vacacións. Non puiden facer outra cousa que negarllo, xa que sabía que necesitaba das mulleres e que, ademais, Elsa non suporía ningunha molestia. Tratábase dunha muller alta e rubia, entre sofisticada e mundana, que se dedicaba tanto a facer de extra nos estudios como a frecuentar os bares dos Campos Elisios. Era amable, bastante simple, e non tiña grandes pretensións. Ademais, a felicidade que nos producía a min e a meu pai marchar impedíanos ver nela un problema. El alugara no Mediterráneo unha casa grande e branca, illada e con encanto, coa que levabamos soñando desde os primeiros calores de xuño. Construírase sobre un promontorio e dominaba o mar. Un bosque de pinos agochábaa da estrada, e desde ela, a través dun camiño de cabras, chegábase a unha pequena cala dourada bordeada por uns cons roxizos nos que se mexía o mar.

Os primeiros días foron marabillosos. Pasabamos horas na praia, torrados de calor. Pouco a pouco iamos collendo unha cor sa e dourada, excepto Elsa, que roxaba e pelaba nuns sufrimentos horribles. Meu pai executaba movementos difíciles coas pernas co fin de eliminar uns principios de barriga incompatibles coas súas características de Don Juan. A partir do amencer eu xa estaba na auga, unha auga fresca e transparente, na que me ocultaba, na que me escondía con movementos desordenados para desfacerme de toda sombra, de toda a poeira de París. Logo estendíame na area, collía unha manchea dela na man e deixaba que se me escorrese entre os dedos nuns chorros amarelos e doces. Dicíame a min mesma que aquilo escorregaba como o tempo; considerada esa idea fácil, e resultábame agradable ter ese tipo de ideas: era verán.

O sexto día vin a Cyril por vez primeira. Bordeaba a costa nun veleiro pequeno que alagou diante da nosa cala. Axudeino a recuperar as súas pertenzas e, no medio das risas, souben que se chamaba Cyril, que estudaba dereito e que estaba a pasar as vacacións coa súa nai nunha casa preto da nosa. Tiña un rostro tipicamente latino, moi moreno, moi afable, que transmitía certa sensatez, certa protección, que me agradou. Mais eu fuxía deses estudantes violentos de universidade que só se preocupaban por si mesmos, sobre todo pola súa xuventude, na que atopaban o tema dun drama ou un pretexto para o seu fastío. A min non me gustaba a xuventude. Prefería os amigos de meu pai, homes de corenta anos que me falaban con cortesía e tenrura, e que me transmitían ao mesmo tempo unha dozura de pai e de amante. Pero Cyril atraeume. Era alto e ás veces guapo, e a súa beleza inspiraba confianza. Eu non compartía co meu pai a aversión pola fealdade que nos facía coñecer xente estúpida, mais sentía unha especia de molestia, de baleiro, ante xente desprovista de encanto físico: a súa resignación a non agradar semellábame unha imperfección indecente. Que buscamos, se non é agradar? Aínda a día de hoxe descoñezo se este anhelo de conquista agocha unha sobreabundancia de vitalidade, un desexo de influír ou unha necesidade furtiva, inconfesada, de sentirse a gusto cun mesmo, resgardado.

Cando Cyril se despediu, díxome que me ensinaría a navegar. Volvín cear e non puiden deixar de pensar nel, polo que non participei, ou pouco, na conversa, e apenas reparei nos nervios que amosaba meu pai. Despois da cea, estarricámonos nas hamacas da terraza, ao igual que todas as noites. O ceo estaba repleto de estrelas. Eu contemplábaas, agardando quizais que caeran e que comezasen a atravesar o ceo coa súa caída. Pero aínda estabamos a comezos de xullo, polo que non se movían. As cigarras cantaban na terraza. Debían de ser miles as que, bébedas de calor e de lúa, lanzaban tales gritos durante noites enteiras. Alguén me explicara que a súa empresa consistía en fretar unha contra outra os seus élitros, pero prefería crer nese canto de gorxa gutural, instintivo coma o dos gatos na súa estación. Viviamos ben: os pequenos grans de area entre a miña pel e a miña blusa resgardábanme dos lenes ataques do sono. De súpeto, meu pai esgarrou e incorporouse na súa hamaca:

–Teño que anunciarte unha chegada –dixo.

Pechei os ollos, desesperada. Sabía que a tranquilidade que nos envolvía non podía durar moito tempo.

–Dinos de quen se trata –berrou Elsa, sempre sedenta de mundanidades.

–Anne Larsen –respondeu meu pai.

Acto seguido dirixiuse a min. Eu mirábao, demasiado estupefacta para reaccionar.

–Díxenlle que viñese se se atopaba moi cansa coas súas coleccións e…vai vir.

Nunca podería ter adiviñado iso. Anne Larsen era unha amiga da miña pobre nai que apenas se levaba co meu pai. Non obstante, cando saín do internado, dous anos antes, meu pai, que non sabía que facer comigo, envioume canda ela. Nunha semana, vestírame de xeito sofisticado e aprendérame a vivir. Crecera en min unha admiración apaixonada por aquela muller, quen soubo desviala habilmente cara a un rapaz do seu círculo. Debíalle, xa que logo, as miñas primeiras elegancias e os meus primeiros amores, polo que lle estaba moi agradecida. Con corenta e dous anos, era unha muller moi sedutora, moi solicitada, cun rostro bonito, altivo, mais tamén neutro e indiferente. Esa indiferenza era o único que se lle podía reprochar. Era amable e fría. Todo nela reflectía unha vontade constante, unha bondade que intimidaba. Aínda que estivese divorciada e libre, non se lle coñecía amante ningún. Ademais, as relacións que mantiñamos eran diferentes: ela quedaba con xente selecta, intelixente, discreta, e nós con persoas ruidosas, sedentas, ás que meu pai unicamente lles esixía ser guapas ou simpáticas. Eu creo que nos desprezaba un pouco, a meu pai e a min, porque nos agradaba a diversión e a futilidade, do mesmo modo que desprezaba calquera exceso. O único que nos reunía eran ceas de negocios (ela dedicábase á costura e meu pai á publicidade), a lembranza da miña nai e os meus esforzos, xa que, aínda que me intimidaba, admirábaa moito. Esta chegada repentina presentouse coma un contratempo tendo en conta a presencia de Elsa e a concepción da educación que tiña Anne.

Elsa subiu deitarse tras un remuíño de preguntas sobre a situación social de Anne. Eu quedei soa co meu pai e fun sentarme nos chanzos, aos seus pés. Inclinouse e posou as súas mans nos meus ombreiros.

–Por que es tan tangueleirana, miña rula? Pareces un gatiño salvaxe. Gustaríame ter unha filla guapa e loura, algo forte, cos ollos de porcelana e…

–Pois non é o caso –respondinlle–. Por que invitaches a Anne? E por que aceptou ela a túa invitación?

–Para ver o teu vello pai, quizais. Nunca se sabe.

–Non es dos homes que lle interesan a Anne –contesteille–. Ela é demasiado intelixente, respéctase moito. E Elsa? Pensaches en Elsa? Imaxinas as conversacións entre ela e Anne? Eu non.

–Non reparara niso –confesou–. É certo, que barbaridade. Cécile, meu ben, que che parece se volvemos a París?

Ría con dozura rozándome a caluga. Volvinme e fiteino. Os seus ollos escuros brillaban, os seus bordes estaban acentuados por unhas engurriñas divertidas, e encollía un pouco a boca. Semellaba un fauno. Boteime a rir con el, como cada vez que el atraía algún problema.

–Miña vella cómplice –dixo–, que faría eu sen ti?

O ton da súa voz soou moi convincente, moi tenro: entendín que para el non contar comigo implicaría unha desgraza. A altas horas da noite, falamos do amor e das súas complicacións, que para meu pai eran imaxinarias. Rexeitaba sistematicamente as nocións de fidelidade, de seriedade e de compromiso. Explicoume que eran arbitrarias, estériles. Esas verbas sorprenderíanme na boca doutra persoa, pero sabía que, no seu caso, iso non excluía nin a tenrura nin a devoción, sentimentos aos que adoitaba entregarse con máis facilidade da que lle gustaría, xa que os sabía provisorios. A súa perspectiva seduciume: amores rápidos, violentos e pasaxeiros. Non tiña idade para deixarme seducir pola fidelidade e apenas coñecía o amor, que para min se reducía a citas, bicos e cansazo.

[BRUXAS A MORTA]

Enlace ao arquivo coa tradución ao galego de Bruxas a morta, do escritor belga Georges Rodenbach.